O tej płockiej rocznicy z pewnością nie każdy chce pamiętać. Minęło już 80 lat

Getto w Płocku Niemcy utworzyli 01.09.1940 roku. Obejmowało ono ulice: Kwiatka, Tylną, Synagogalną, Jerozolimską, Niecałą i fragment ul. Bielskiej i miało charakter otwarty. Bram przejściowych pilnowali niemiecccy wartownicy. Początkowo ludność polska miała do niego dostęp, ale z czasem kontaktów tych zakazano. Żydzi nie mogli opuszczać getta bez specjalnych zezwoleń

W końcu 1940 r. przebywało w nim ok. 10 tys. osób, w tym płockich Żydów — ok. 7000. Pozostałych stanowili uciekinierzy i wysiedleńcy z pobliskich miejscowości m.in. z Rypina, Raciąża, Mławy, Sierpca. W listopadzie i grudniu 1940 r. przeprowadzono spis ludności i majątku ruchomego Płocka. Objął także getto. Jego wyniki pozwoliły Niemcom zorientować się w sytuacji demograficznej miasta, co w konsekwencji umożliwiło przeprowadzenie wysiedleń. Poprzedziły je liczne egzekucje. 07.01.1941 r. zabito w odległych 9 km od Płocka Lasach Brwilskich 36 chorych, w tym 7 Żydów leczonych w zakładzie opiekuńczym Zgromadzenia Sióstr Pasjonatek. W styczniu 1941 r. gestapo przeprowadziło w domu przy ul. Niecałej 12 „akcję“ skierowaną przeciwko mieszkającym tam Żydom. Wiele osób pobito i obrabowano, a 30 aresztowano i wywieziono do obozu w Działdowie. Mnożyły się aresztowania i jednostkowe mordy, np.w pobliżu cmentarza garnizonowego rozstrzelano 5 Żydów. W końcu 1940 r. zamordowano wszystkich mieszkańców Żydowskiego Domu Starców. Następnie, na żądanie Niemców, Rada Żydowska w Płocku przedstawiła wykaz osób starych i niedołężnych. Zostały one wywiezione i prawdopodobnie zamordowane w Lasach Brwilskich.

7.02.1941 r. wysiedlono z Płocka 5000 Polaków. Trafili do obozu w Działdowie. Nocą z 20 na 21.02.1941 r. otoczono teren getta. Niemcy rozpoczęli realizację akcji wysiedlenia Żydów z Płocka, której nadano kryptonim „Tempo”. Rano 21.02.1941 r. przystąpiono do koncentracji ludności żydowskiej na ul. Kwiatka oraz na odcinku między starą synagogą a ul. Bielską. Osoby chore i kalekie zabijano na miejscu. Po południu zaczęto wywozić samochodami zgromadzoną ludność do obozu w Działdowie. Trafiło tam ok. 4 tys. osób. Kolejne wysiedlenie poprzedziło rozstrzelanie 25 Żydów w parowie w Imielnicy 28.02.1941 roku. Aresztowano także członków Judenratu. Ostatnie wysiedlenie miało miejsce 01.03.1941 roku. Wywieziono, także do obozu w Działdowie, ok. 6000 osób. Na przełomie lutego i marca 1941 r. Żydzi płoccy zostali z Działdowa przewiezieni do różnych miejscowości w dystrykcie radomskim w Generalnym Gubernatorstwie. 25.02.1941 r. do Buska dotarł transport 996 Żydów z Płocka. W tym samym czasie do Chmielnika przewieziono 30 dzieci żydowskich, pochodzących z płockiego domu sierot. 03.03.1941 r. płoccy Żydzi trafili do Kielc, 06.03.1941 r. do Skarżyska Kamiennej, 11.03.1941 r. do Tomaszowa Mazowieckiego, a następni do: Drzewicy (200 osób), Przysuchy (200), Białaczewa (205), Gielniowa (75), Żarnowa (235), Paradyża (75), 12.03.1941 r. do Kielc (1000 osób, które następnie skierowano do Nowej Słupi). W początkach marca 1941 r. z Działdowa przywieziono do Radomska 1000 płockich Żydów. Zostali stamtąd przeniesieni do obozów w Częstochowie. W tym samym okresie z Kielc do Częstochowy przesiedlono 1200 Żydów z Płocka, a z Radomia do Wierzbicy i Bliżyna (ok. 700). Ogółem płoccy Żydzi znaleźli się w 20 miejscowościach dystryktu radomskiego

Przedpełski J., Żydzi płoccy: dzieje i martyrologia 1939–1945, Płock 1993; Przedpełski J., Żydzi płoccy w okresie okupacji niemieckiej, „Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny”, 1999, t. 5, ss. 83–105.